Cronica de l’agachaire

La Valeriana

Segon lo calendier revolucionari, siam encuei au Quartidí 24 de Floreal, que nos convida a celebrar la valeriana.
S’aqueste mot l’ai agut rescontrat sota sa forma francesa, quasi pariera, n’ai jamai entendut parlar e aviáu pas la mendra idèia de quunta planta se trachava. En cerquent, m’aviso que sembla ben qu’ei ce qu’ai totjorn entendut sonar lo lilà d’Espanha. Que n’ei benlèu qu’una varietat, mai de tot biais ei sa familha.
Lei diccionaris occitans permeton gaire de l’i veire pus clar. S’an totei lo mot valeriana, escrich d’un biais ò d’un autre, ne’n donon de sinonimes onte trobem un pauc de tot…

Onorat, qu’èra botanista, ditz qu’en lenga nòsta sonem ansin soncament la « Valeriana officinalis ». Mai dins son vocabulari francés-provençau, pareissut a Dinha en 1848, adonc l’an d’après son diccionari provençau-francés, cita en mai la « valeriane rouge », que revira per pan-coguou, la « valeriane couronnée » que seriá lo passeron, et la « valeriane corne d’abondance » que ne’n fai lo mocelet. Mistral, a l’article valeriana, remanda a caurèla, doceta e èrba-doça… E la caurèla li mete tanben de pan-coguou.

Basta, coma que siegue, autre temps èra un remèdi utilisat per de molons de causas, tant còntra la pèsta coma per far pissar. Mai ara, pareis subretot qu’es una èrba que fai dormir, e les cats ne’n son fòus…

Jean Yves ROYER